Klimaatonderzoeker die uiteenlopende disciplines samenbrengt
De “broeikasboekhouder van de wereld”, zo omschreef de Volkskrant hem al eens. Geen onterechte kwalificatie voor Detlef van Vuuren: zijn onderzoek heeft bijgedragen aan onder andere het Klimaatakkoord van Parijs en speelt een belangrijke rol in meerdere rapporten van het klimaatpanel van de Verenigde Naties. Nu is hem voor zijn wetenschappelijke werk dit jaar de Spinozapremie toegekend, de hoogste onderscheiding in de Nederlandse wetenschap. Aan deze prijs is een geldbedrag verbonden van 1,5 miljoen euro, te besteden aan wetenschappelijk onderzoek en activiteiten met betrekking tot kennisbenutting. De prijs wordt uitgereikt op 2 oktober. “Er liggen aantrekkelijke oplossingen voor ons klaar die niet alleen economisch voordelig zijn, maar ook nog eens de levens van miljarden mensen over de hele wereld verbeteren.”
De mens staat voor de grote uitdaging om de huidige wereldwijde klimaat- en duurzaamheidcrisis te beheersen. Om dit voor elkaar te krijgen, is er kennis nodig vanuit sociaal-economische, technologische en natuurwetenschappen. Het onderzoek van Detlef van Vuuren (1970), hoogleraar Integrated Assessment of Global Environmental Change aan het Copernicus Instituut voor Duurzame Ontwikkeling van de Universiteit Utrecht en klimaatonderzoeker bij het Planbureau voor de Leefomgeving, is instrumenteel in het verbinden van deze disciplines met behulp van het IMAGE-model. Voor die baanbrekende wetenschappelijke prestatie ontvangt Van Vuuren de Spinozapremie.
Club van Rome
Detlef van Vuuren studeerde milieukunde en scheikunde aan de Universiteit Utrecht, deed ondertussen nog een jaar bestuurskunde in Leiden, en rondde zijn Utrechtse studies af in 1995. In datzelfde jaar zette hij, ook in Utrecht, zijn eerste schreden op het pad van het klimaatonderzoek. In 2007 promoveerde hij op lange termijn-scenario’s voor energiesystemen en klimaatbeleid en vier jaar later volgde zijn benoeming tot hoogleraar. Wat bracht hem ertoe klimaatonderzoeker te worden? Van Vuuren: “In de jaren ’80, toen ik voor mijn studiekeuze stond, werd de milieuproblematiek echt een issue bij het grote publiek. Voor mij was het daarom een logische keuze. En terwijl ik studeerde verscheen De grenzen voorbij, een geweldig boek van de Club van Rome. De auteurs stelden een betrekkelijk eenvoudig model op waarin ze diverse toekomstscenario’s schetsten: van wat er mis zou kunnen gaan, maar ook hoe het anders zou kunnen. In hun voorwoord bedankten ze de RIVM-onderzoekers Klaas van Egmond en Bert de Vries, die later beiden hoogleraar bij het Copernicus Instituut zouden worden. Ik heb ze toen benaderd en gevraagd of ik mijn afstudeerscriptie bij hen kon schrijven. Uiteindelijk ben ik bij Bert de Vries in het klimaatonderzoek terechtgekomen en er nooit meer weggegaan!”
Voor mij was het bestuderen van de milieuproblematiek een logische keuze.
Relevant
Het combineren van zijn twee rollen – die van senior onderzoeker bij het Planbureau voor de Leefomgeving en van hoogleraar bij de Universiteit Utrecht - stelt Van Vuuren in staat om zijn onderzoek via het IMAGE-model om te zetten in praktische toepassingen. De onderzoeker heeft zich altijd sterk verbonden gevoeld met Utrecht, zowel vanwege de stad als de universiteit. “Ik prijs mezelf gelukkig dat ik mijn onderzoek bij het RIVM en het PBL heb kunnen combineren met een leerstoel aan de Universiteit Utrecht.” Hij is dan ook een vurig en succesvol promotor van het combineren van academisch en beleidsrelevant onderzoek en vormt het levende bewijs dat het mogelijk is om grotendeels buiten de academische wereld te werken en toch onderzoek te doen dat van groot wetenschappelijk en maatschappelijk belang is. “Want doordat ik de wereld van het wetenschappelijk onderzoek combineer met die van het toegepaste beleid, is wat ik doe ook meteen relevant.”
Detlefs werk is de integrator van de klimaatwetenschap, hij verbindt de fysische veranderingen in het klimaat, met economie en ecologie.
Verbinding
"Detlefs werk is de integrator van de klimaatwetenschap, hij verbindt de fysische veranderingen in het klimaat, met economie en ecologie," aldus prof. dr. ir. Wilco Hazeleger, decaan van de faculteit Geowetenschappen waaronder het Copernicus Instituut ressorteert. "Die integratie is zijn kracht. Zijn beelden van de maatschappij van de toekomst voeden klimaatmodellen om de impact op het klimaat te bepalen, en zijn toekomstscenario’s geven beleidsmakers en politici handvaten om keuzes die ze moeten maken te onderbouwen. Detlefs verbindende werk past naadloos bij onze faculteit, van de impact van klimaatverandering die met zijn modellen worden bepaald tot de transitiepaden die we ons voor kunnen stellen op basis van zijn resultaten."
Interdisciplinariteit
“Detlef heeft interdisciplinariteit volledig geïntegreerd in zijn onderzoeksteam, onderwijs en impactactiviteiten zowel binnen als buiten het Copernicus Instituut voor Duurzame Ontwikkeling,” reageert prof. dr. Ellen Moors, voorzitter van het Copernicus Instituut. "In zijn werk combineert hij moeiteloos inzichten vanuit modellering, beleid en transitiestudies met huidige uitdagingen op het gebied van duurzaam land- en watergebruik, energie, voedselvoorziening en circulaire economie. Hij is echt een uithangbord voor al het interdisciplinaire werk binnen en buiten het Copernicus Instituut.“
Toppositie
Prof. dr. Marko Hekkert, directeur van het PBL, voegt daaraan toe dat de toekenning van de Spinozapremie een erkenning is van zijn toppositie in de internationale klimaatwetenschap. “Wij zijn verguld dat iemand met zijn kwaliteiten als wetenschapper bij ons werkt en bijdraagt aan het ontwikkelen van beleidsrelevante kennis, waar het PBL voor is opgericht. Dit is een erkenning van zijn werk en belang van dit soort kennis.”
Detlef heeft interdisciplinariteit volledig geïntegreerd in zijn onderzoeksteam, onderwijs en impactactiviteiten.
Inspiratiebron
De onderzoeksteams van Van Vuuren bestaan veelal uit wetenschappers die aan het begin van hun carrière staan en afkomstig zijn uit het brede onderzoeksveld. Het werk van Van Vuuren bij het PBL stelt hem in staat zijn studenten direct in contact te brengen met de praktijk van het klimaatbeleid en onderzoek te ervaren buiten de academische setting. Andersom vormen zijn medewerkers voor hem een onschatbare inspiratiebron. “Het begeleiden van promovendi is een van de mooiste facetten van mijn werk. Je helpt mensen op weg om onderzoeker te worden en zichzelf te ontwikkelen en tegelijkertijd zie ik wat voor briljante ideeën ze zelf aandragen. Zeer inspirerend!”
Aantrekkelijke oplossingen
Terug naar het klimaatonderzoek. De invloed van Van Vuurens werk met het IMAGE-model reikt ver. Zijn onderzoek heeft bijgedragen aan meerdere rapporten van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), het klimaatpanel van de Verenigde Naties. Deze rapporten vormen de basis voor internationale klimaatonderhandelingen en beleidsmaatregelen. Zo ontwierp zijn team met behulp van het IMAGE-model de standaardscenario’s voor de opwarmingsdrempels van 1,5°C en 2°C, die een belangrijke rol spelen in het Klimaatakkoord van Parijs. De selectiecommissie van de Spinozapremie beschrijft het onderzoek van Van Vuuren dan ook als ‘zeer relevant en verbredend in de discussie over klimaat, biodiversiteit en de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties’. Welke doelen en ambities heeft hij zichzelf gesteld? “We moeten beter begrijpen hoe we oplossingen kunnen vinden voor duurzaamheidsuitdagingen die zowel effectief als eerlijk zijn. Het is zó onverstandig dat we afstevenen op een wereldwijde gemiddelde temperatuur die voor miljarden mensen nadelig uitpakt. Ook economisch gezien is dat onverstandig. Er liggen aantrekkelijke oplossingen voor ons klaar die niet alleen economisch voordelig zijn, maar ook nog eens de levens van miljarden mensen over de hele wereld verbeteren.”
Rechtvaardigheid
Daarmee raakt hij aan een thema steeds belangrijker wordt in zijn werk: rechtvaardigheid. Zijn model houdt rekening met variabelen zoals energie- en landgebruik, emissies en demografische veranderingen. Deze benadering maakt het mogelijk om wetenschappelijk onderbouwde scenario's te ontwikkelen die de toekomstige impact van klimaatbeleid verkennen. Vergelijkbare scenario’s kunnen ook worden gemaakt voor andere duurzaamheidsthema’s zoals biodiversiteitsverlies en luchtverontreiniging. “Het gaat om een integrale aanpak. We hebben in het verleden toch vooral gekeken naar de einddoelen: laten zien hoe ze kunnen worden bereikt, bewijzen dat het mogelijk is om binnen 1,5 graden en zeker ruim onder de 2 graden opwarming te blijven en ook laten zien hoe aantrekkelijk dit kan zijn vanuit veel verschillende perspectieven. Maar ondertussen hebben we te weinig aandacht besteed aan rechtvaardigheid en hoe we de verantwoordelijkheid voor klimaatactie moeten verdelen.”
Van Vuuren wijst in dat verband op de rol die steenkool speelt in de klimaatverandering. “Uit ons onderzoek blijkt dat uitfaseren van steenkool de "kostenoptimale" oplossing is. Maar het grootste deel van dat steenkoolgebruik vindt plaats in India en China! Economen hebben vaak gezegd: ok, maar dan kunnen rijke landen voor reducties elders betalen. Maar gebeurt dit ook? Als je je alleen richt op kostenoptimale oplossingen, kun je situaties creëren die gewoon oneerlijk zijn. Je kunt niet verwachten dat landen het voortouw nemen in oplossingen voor problemen die voor het grootste deel door andere landen worden veroorzaakt. Klimaatrechtvaardigheid moet dus een veel centraler onderdeel van onze scenario's zijn, zodat we toekomstscenario’s kunnen schetsen die niet alleen duurzaam, maar ook rechtvaardig zijn.”
Je kunt niet verwachten dat landen het voortouw nemen in oplossingen voor problemen die voor het grootste deel door andere landen worden veroorzaakt.
Nieuwe rol
En welke rol ziet hij nog voor het IPCC? “Aan het eind van de jaren tachtig kwam de kwestie van klimaatverandering aan de orde maar we wisten nog steeds niet zeker hoe groot het probleem was. Moesten we echt een fundamenteel andere kant op in ons energiesysteem en de manier waarop we onze samenleving hadden ingericht? Het IPCC is opgericht om dit soort vragen te beantwoorden en speelde hierin een sleutelrol. Rond 2005 waren de belangrijkste vragen eigenlijk al beantwoord. Vandaag de dag is het IPCC nog steeds nuttig, allereerst natuurlijk voor nieuwe inzichten – maar ook om andere redenen. Elke keer dat een IPCC-rapport uitkomt, is de aandacht van de wereld weer gericht op klimaatverandering. Er ontstaat zo een platform waarin de wetenschap, beleidsmakers en de media over de hele wereld even meer aandacht hebben voor dit enorme probleem. Timing is hier ook belangrijk. Zo werden de IPCC-rapporten van 2014 gepubliceerd om zo kennis in te brengen voor de onderhandelingen van 2015 over het Akkoord van Parijs.”
Voor de toekomst vindt Van Vuuren dat het IPCC goed moet nadenken hoe het relevant blijft.
Geïntegreerd verhaal
Voor de toekomst vindt Van Vuuren dat het IPCC goed moet nadenken hoe het relevant blijft. “De grootste uitdaging waarvoor het IPCC zich geplaatst ziet, is hoe relevant te blijven in een samenleving die steeds meer gepolariseerd raakt en waar feiten worden betwist. Je zou moeten nadenken over andere manieren van communicatie dan alleen het uitbrengen van al die lijvige rapporten. Daarnaast is klimaatverandering niet onze enige crisis. Er zijn er meerdere, die tot op zekere hoogte gemeenschappelijke oorzaken hebben. Hoe nuttig is het dat we aparte intergouvernementele panels hebben voor én het klimaat én de biodiversiteit én het milieu? We moeten één geïntegreerd verhaal vertellen, maar dat doen we op dit moment nog niet goed genoeg.”
Echte kennis
Van Vuurens grootste zorg is dat de wetenschap steeds meer ter discussie wordt gesteld. “Als we in een wereld zouden leven waar we zouden handelen op basis van wetenschappelijke feiten, dan zou het misschien nog lastig zijn de doelstelling van minder opwarming dan 1,5 graad te halen, maar ik ben ervan overtuigd dat we de doelstelling van 2 graden niet zouden overschrijden. Helaas stellen we op dit moment ook echte kennis te veel ter discussie. Alternatieve feiten zijn overal. Maar ik ben optimistisch van aard. Onze samenleving opereert niet altijd op de meest verstandige manier, maar ik heb ook gezien hoe sommige ontwikkelingen langzamerhand toch de goede kant op gaan, al dan niet gebaseerd op advies vanuit de wetenschap.”
Uitreiking
Onderzoeksfinancier NWO kent de jaarlijks Spinoza- en Stevinpremies – ook wel de ‘Nederlandse Nobelprijzen’ – toe aan onderzoekers die uitmuntend, baanbrekend en inspirerend werk leveren. Bij eerstgenoemde premie ligt de nadruk op het wetenschappelijke werk en fundamentele vraagstukken, terwijl de Stevinpremie vooral de maatschappelijke impact honoreert. Aan bestuurskundige Paul ’t Hart (faculteit Recht, Economie, Bestuur en Organisatie) is dit jaar een Stevinpremie toegekend. De uitreiking van de prijzen vindt plaats op woensdag 2 oktober.
Podcast
In de PBL podcast Studio Leefomgeving spreekt Detlef over de staat van het klimaat en de mogelijkheden van het IMAGE-model. Ziet hij reden voor optimisme? Wat is hij van plan met de Spinozapremie? Hij heeft een verrassende favoriete denker. En wat wilde hij eigenlijk worden toen hij klein was?
